Ο νέος δικαστικός χάρτης και η διαχρονική καθυστέρηση απονομής δικαιοσύνης
Πρώτη καταχώρηση: Τετάρτη, 2 Αυγούστου 2023, 08:47
Χρήστος Ηλ. Τσίχλης
Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης
Δικηγόρος Αθηνών – Συνταγματολόγος
Για την αποσυμφόρηση των δικαστηρίων, δικαστική ύλη θα αφαιρεθεί από τα Πρωτοδικεία και Ειρηνοδικεία και θα μεταφερθεί σε δικηγόρους και συμβολαιογράφους. Πρόκειται για ύλη που αφορά διαταγές πληρωμής, εξαλείψεις προσημειώσεων, ένορκες βεβαιώσεις, κληρονομητήρια, σφραγίσεις, κ.ά.. Πληρεξούσια και αποδοχές κληρονομιάς, θα μπορούν να συνταχθούν από δικηγόρους, όπως συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Δικηγόροι θα μπορούν να δίδουν αριθμό δημοσίευσης διαθήκης, μέχρι την πρακτική δημοσίευση από το Ειρηνοδικείο. Προχωρά η ενίσχυση μορφών εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών μέσω της διαμεσολάβησης, καθώς και μέσω της ενίσχυσης της διαιτητικής διαδικασίας.
Ο νέος υπουργός δικαιοσύνης ανακοίνωσε ότι θα κατασκευαστούν μεγάλες αίθουσες, ώστε να φιλοξενούνται περισσότερες πολυπρόσωπες δίκες ταυτόχρονα. Δεν είναι μόνο η δίκη της Χρυσής Αυγής και της περιοχής «Μάτι» που είναι πολυπρόσωπες και ζητούν κατάλληλη προς εκδίκαση αίθουσα.
Ανακοίνωσε την επέκταση κατάθεσης δικογράφων ηλεκτρονικά. Η διεύρυνση του συστήματος ηλεκτρονικής κατάθεσης δικογράφων, είναι αυτονόητη για την Ελλάδα του 2023 και όντως έχει καθυστερήσει δεκαετίες.
Δεν θα προβλέπονται άδειες κρατουμένων για βαριά εγκλήματα και οι ποινές που ανακοινώνονται, θα εκτελούνται.
Δημιουργούνται δικαστήρια τηλεματικής (δίκες εξ αποστάσεως) με πιλοτική εφαρμογή την διετία 2024 – 26 και εν συνεχεία θα επεκταθούν σε όλη την επικράτεια. Η βασική ιδέα είναι ότι οι μεταβατικές έδρες των δικαστηρίων θα μετατρέπονται σε δικαστήρια τηλεματικής. Δηλαδή εκεί θα συγκεντρώνονται οι διάδικοι και το δικαστήριο με ηλεκτρονικά μέσα θα συνδέεται μαζί τους στην έδρα του δικαστηρίου.
Θα γίνουν μετακινήσεις δικαστικών λειτουργών, ώστε να στελεχωθούν τα δικαστήρια που θα έχουν πλέον μεγαλύτερες ανάγκες.
Προσαρμόζεται η αρμοδιότητα των δικαστηρίων (που είχε σχεδιαστεί τις δεκαετίες 1970 και 80) στα Καλλικρατικά όρια των δήμων χωρίς όμως να προχωρεί σε καταργήσεις δικαστηρίων. Σκοπός είναι η αποσυμφόρηση των δικαστηρίων των μεγάλων πόλεων και η αύξηση των αρμοδιοτήτων των επαρχιακών.
Περαιτέρω με την καθιέρωση της Δικαστικής Αστυνομίας αναμένεται να αντιμετωπιστεί το ζήτημα των ανεκτέλεστων δικαστικών αποφάσεων, γεγονός που συνεπάγεται την αύξηση αντίστοιχων εσόδων του Δημοσίου με σημαντικά ποσά, αλλά και να εμπεδωθεί η ασφάλεια στα δικαστικά καταστήματα, αποδεσμεύοντας παράλληλα προσωπικό της ελληνικής αστυνομίας.
Μία από τις λύσεις στις πολιτικές δίκες είναι να θεσπιστούν έξοδα για κάθε διαφορά σε κάθε βαθμό, ώστε καθένας που επιλέγει να μην επιλύει τη διαφορά του και επιβαρύνει τον θεσμό είτε με άσκηση αβάσιμης αγωγής είτε με μη αποδοχή βάσιμης αξίωσης του ενάγοντος, να πληρώνει το κόστος της επιλογής του. Το ίδιο και στις ποινικές δίκες, να θεσπίζονται έξοδα της πολιτείας σε βάρος μηνυτή που άσκησε προδήλως αβάσιμη μήνυση. Κύριος στόχος βέβαια, είναι η ενίσχυση μορφών εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών.
Η Δικαιοσύνη θα πρέπει να αποδίδεται σύντομα, αλλά ταυτόχρονα να διασφαλιστεί ότι αποδίδεται σωστά, ώστε να μην τιμωρηθεί κάποιος άδικα. Καλύτερα να βρίσκονται κάποιοι ένοχοι εκτός φυλακής παρά ένας αθώος άδικα μέσα στην φυλακή.
Εδώ και πολλά χρόνια, γινόμαστε μάρτυρες της καθυστέρησης έκδοσης δικαστικών αποφάσεων στην Ελλάδα και ακούμε συνεχώς εξαγγελίες, αλλά εκ του αποτελέσματος, λίγα πράγματα έχουν αλλάξει και οι υπερβολικές καθυστερήσεις, εξακολουθούν να υφίστανται. Οι περισσότερες δικογραφίες ακόμα μεταφέρονται με καροτσάκια των “σουπερμάρκετ”, ενώ η έλλειψη μηχανογράφησης – ηλεκτρονικής διακίνησης εγγράφων, ταλαιπωρεί πολίτες, δικαστικούς υπαλλήλους, δικαστές και δικηγόρους.
Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στις καθυστερήσεις έκδοσης των αποφάσεων από τις χώρες της Ευρώπης. Στα Διοικητικά Δικαστήρια εκκρεμούν χιλιάδες υποθέσεις. Στο Πρωτοδικείο Αθηνών δεν έχουν προσδιοριστεί χιλιάδες υποθέσεις. Το «αναβολόσημο» που επιβλήθηκε το 2017 εξυπηρετεί «ταμειακές ανάγκες». Θεσμοθετήθηκε η καταβολή παραβόλου όταν το δικαστήριο κρίνει νόμιμο το αίτημα χορήγησης αναβολής, διάταξη που εξυπηρετεί ταμειακές ανάγκες και όχι την επιτάχυνση εκδίκασης των υποθέσεων, ενώ παραβλέπεται το γεγονός ότι η εκδίκαση των υποθέσεων αναβάλλεται σε ποσοστά που φθάνουν το 60 και 70% επειδή η διοίκηση δεν προσκομίζει τον φάκελο της υπόθεσης και τις απόψεις της. Η διάταξη του 2017 με την οποία επιβάλλεται αναβολόσημο είναι ισοπεδωτική, καθώς αγνοεί τόσο τον λόγο της αναβολής, όσο και την δικονομική θέση του αιτούντος.
Ανάμεσα στα 47 κράτη του Συμβουλίου της Ευρώπης, η χώρα μας κατέχει την τέταρτη θέση σε υπερβολικές καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης και έχει επανειλημμένα καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, λόγω υπερβάσεων του εύλογου χρόνου έκδοσης απόφασης. Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο ότι πλήττεται το κύρος της χώρας μας διεθνώς, αλλά καταρρακώνεται και το «κοινό περί δικαίου αίσθημα» και η υγιής επιχειρηματική δραστηριότητα. Δεν μπορούν να εισπράξουν βεβαιωμένα πολλά εκατομμύρια ευρώ, από τις γνωστές λίστες φοροδιαφυγής (Λαγκάρντ, Μπόργιανς),λόγω πολυνομίας και γραφειοκρατίας. Το ίδιο συμβαίνει με το λαθρεμπόριο καυσίμων και καπνικών, όπου το κράτος ζημιώνεται με εκατομμύρια ευρώ.
Η πολυνομία αποτελεί τη βάση για την κακοδικία, την ανομία, τη διαφθορά. Το χάος της πολυνομίας είναι από τους κρισιμότερους «αόρατους» εχθρούς της ανάπτυξης. Η Ελλάδα είναι ίσως η χώρα με τους περισσότερους νόμους και ρυθμίσεις στον κόσμο, ένα πολυδαίδαλο νομικό σύστημα του οποίου την ισχύ κανείς δεν γνωρίζει και στα δίχτυα του οποίου «κολλάει» κάθε μεταρρυθμιστική απόπειρα. Με την πολυνομία εννοούμε την ύπαρξη πολλών Νόμων, Υπουργικών Αποφάσεων, Προεδρικών Διαταγμάτων και Εγκυκλίων για το ίδιο θέμα, συχνά αντικρουόμενων μεταξύ τους και οπωσδήποτε πολυδαίδαλων. Κακονομία είναι το φαινόμενο της κακής ποιότητας των νομικών ρυθμίσεων – αντικρουόμενοι, ασαφείς ή κακογραμμένοι νόμοι, ενίοτε γεμάτοι με άσχετες ή αυθαίρετες ρυθμίσεις. Απαιτείται νέα κωδικοποίηση νόμων, με απλούστευση και επαναδιατύπωσή τους.
Στη μηχανογράφηση, στην ηλεκτρονική διακίνηση δικαστικών εγγράφων ,κατέχουμε την τελευταία θέση στην Ευρώπη. Απαιτείται πλήρης μηχανογράφηση όλων των υπηρεσιών των δικαστηρίων και η καθιέρωση, πανελλαδικά και σε όλες τις διαδικασίες, της ηλεκτρονικής κατάθεσης δικογράφων.
Η Βουλή κατά το νομοθετικό της έργο, θα πρέπει να συμμορφώνεται με τη συνταγματική διάταξη που απαγορεύει να εισάγονται στους νόμους διατάξεις άσχετες με το κυρίως αντικείμενο του νόμου, ώστε να εκλείψει το απαράδεκτο φαινόμενο των λεγομένων «φωτογραφικών» διατάξεων, που εισάγονται τις μεταμεσονύκτιες ώρες και στην πλειοψηφία τους περνούν απαρατήρητες.
Σε πολλές περιπτώσεις η πρόσβαση του πολίτη στη δικαιοσύνη είναι πολύ ακριβή. Και τη μεγαλύτερη ευθύνη την έχει το ίδιο το κράτος, το οποίο αποφασίζει πολλές φορές για φοροεισπρακτικούς λόγους, άλλες για εξοικονόμηση δαπανών και κάποιες φορές για να αποτρέψει τους πολίτες να καταφύγουν στη δικαιοσύνη.
Η ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης , εδώ και χρόνια, δεν έχει προκηρύξει μόνιμες θέσεις εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού στα δικαστήρια της χώρας. Η ένωση δικαστών και οι δικηγορικοί σύλλογοι διαμαρτύρονται για την έλλειψη προσωπικού στα δικαστήρια και για το γεγονός ότι ελάχιστοι υπάλληλοι επωμίζονται δυσανάλογα μεγάλο φόρτο εργασίας. Εκτός από την έλλειψη προσωπικού, το Υπουργείο Δικαιοσύνης δεν έχει προβεί διαχρονικά στην κωδικοποίηση της νομόθεσιας (με την έννοια της τακτοποίησης και της κατηγοριοποίησης), με συνέπεια να υφίστανται πολλοί νόμοι για το ίδιο θέμα. Επιπλέον, οι διαχρονικές καταγγελίες δικαστών για πολιτικές παρεμβάσεις της ηγεσίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης, στο έργο των ανεξάρτητων δικαστών, μόνο προβλήματα δημιουργούν στην εξέλιξη μίας υπόθεσης. Προβλήματα που αμαυρώνουν την εικόνα της ανεξάρτητης Δικαιοσύνης. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης δεν έχει αναλάβει πρωτοβουλία για την σύσταση Συνταγματικού Δικαστηρίου στην Ελλάδα.
Στην Ελλάδα δεν υφίσταται Συνταγματικό Δικαστήριο και απαιτείται πράξη της δημόσιας διοίκησης για την εφαρμογή μίας δικαστικής απόφασης. Η πράξη της διοίκησης συνήθως καθυστερεί υπερβολικά, επικαλούμενη ως αιτιολογία καθυστέρησης την έλλειψη πόρων για την υλοποίηση της απόφασης. Αντιθέτως η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου ισχύει από την δημοσίευσή της, ως νόμος του κράτους, χωρίς να απαιτείται προηγούμενη πράξη της δημόσιας διοίκησης. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η αξιοκρατική εκλογή των Δικαστικών του Συνταγματικού Δικαστηρίου, ώστε να λειτουργεί ως ανεξάρτητο Δικαστήριο.
Το Συνταγματικό Δικαστήριο ελέγχει την συνταγματικότητα των νόμων, έχει αρμοδιότητα να εκδικάζει συνταγματικές προσφυγές πολιτών και ελέγχει τις πράξεις και παραλείψεις όλων των πολιτειακών οργάνων. Κάθε πολίτης δικαιούται να προσφύγει κατά κρατικής πράξης η οποία του θίγει ένα συνταγματικά κατοχυρωμένο ατομικό δικαίωμα. Ως κρατική πράξη νοείται κάθε πράξη καθεμίας από τις τρεις εξουσίες του κράτους, όχι μόνο της εκτελεστικής. Δηλαδή πράξη μπορεί να είναι νόμος, διοικητική πράξη ή δικαστική απόφαση. Αν το Συνταγματικό Δικαστήριο κάνει δεκτή την προσφυγή, τότε ακυρώνει την πράξη. Αν η πράξη είναι δικαστική απόφαση, τότε εξαφανίζει την απόφαση του προηγούμενου δικαστηρίου και αναπέμπει
την υπόθεση σε αυτό για επανεκδίκαση. Οι αποφάσεις του είναι δεσμευτικές για όλα τα κρατικά όργανα.
Η καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης λόγω έλλειψης προσλήψεων στα δικαστήρια με ευθύνη του υπουργού, η απουσία Συνταγματικού Δικαστηρίου, η υπερβολική καθυστέρηση αποστολής στην βουλή αιτημάτων άρσης ασυλίας βουλευτών, η μη εφαρμογή Δικαστικών αποφάσεων από την δημόσια διοίκηση, η απομάκρυνση του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, η τροπολογία για τις offshore εταιρείες υπουργών και βουλευτών, συνθέτουν μία εικόνα διάλυσης, που αδικεί την Δικαιοσύνη με υπαιτιότητα της πολιτικής ηγεσίας.
Το Σύνταγμα της Ελλάδος, θα πρέπει να αναθεωρηθεί. Όμως το ζήτημα είναι πρωτίστως η εφαρμογή και ο σεβασμός του Συντάγματος, καθώς πρόσφατοι νόμοι, πράξεις νομοθετικού περιεχομένου και η μη εφαρμογή δικαστικών αποφάσεων από την δημόσια διοίκηση, παραβιάζουν ξεκάθαρα διατάξεις του Συντάγματος. Το Σύνταγμα προβλέπει ότι η δημόσια διοίκηση οφείλει να σέβεται και να εφαρμόζει τις δικαστικές αποφάσεις. Επιπλέον, οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου επιτρέπονται μόνο σε έκτακτες περιστάσεις για την χώρα (π.χ. Πολέμου) και όχι στην συγκεκριμένη εποχή.
Στα 16 δισ. ευρώ ετησίως ανέρχεται το κόστος της διαφθοράς στην Ελλάδα, ενώ στην 94η θέση επί συνόλου 196 χωρών κατατάσσεται η χώρα μας, σύμφωνα με το δείκτη αντίληψης της διαφθοράς. Τα 14 δισ. ευρώ ετησίως, θέτουν σε κίνδυνο όχι μόνο το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής της χώρας, αλλά και ολόκληρη τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια για την έξοδο από την κρίση. Η 94η θέση στην οποία κατατάσσεται η χώρα μας, είναι η χειρότερη στην Ευρώπη των 28, στην ευρωζώνη των 17 και η χειρότερη στα Βαλκάνια των 13 χωρών, μετά το Κοσσυφοπέδιο και την Αλβανία. Η διαφθορά αυξάνει κατά 10 τοις εκατό το κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων, εξανεμίζοντας έτσι τα όποια οφέλη.
Μερικά από τα αίτια της διαφθοράς, είναι η μη κωδικοποίηση της νομοθεσίας, η μη παραδειγματική τιμωρία, η υπερβολική καθυστέρηση στην απονομή της Δικαιοσύνης λόγω έλλειψης προσωπικού στα δικαστήρια, η έλλειψη σοβαρού ελέγχου από ανεξάρτητες αρχές, η αφαίρεση σημαντικών αρμοδιοτήτων από τις ανεξάρτητες αρχές, οι αδικαιολόγητες παρεμβάσεις της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου δικαιοσύνης στο έργο των ανεξάρτητων Δικαστών σύμφωνα με καταγγελίες, η αναχρονιστική νομοθεσία, η γραφειοκρατία, η έλλειψη κυβερνητικής διαφάνειας, το ασθενές κράτος δικαίου, η έλλειψη αξιολόγησης και κινήτρων και η έλλειψη βασικής εκπαίδευσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα διαφθοράς, αποτελεί η πρόσφατη τροπολογία που νομιμοποιεί τις offshore εταιρείες πολιτικών προσώπων ή οι πολιτικές παρεμβάσεις στους ανεξάρτητους δικαστές.
Με την απόφαση 4467/2012 του Συμβουλίου της Επικρατείας, για πρώτη φορά, Ελληνικό Δικαστήριο αποζημιώνει πολίτη, λόγω μεγάλης καθυστέρησης στην απονομή της Δικαιοσύνης. Η απόφαση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία ,αφού το Συμβούλιο της Επικρατείας σε μονομελή σύνθεση, εξέδωσε σ’ εφαρμογή του νόμου 4055/2012 , απόφαση επί αίτησης πολίτη με την οποία ζητάει να του καταβάλλει το ελληνικό Δημόσιο ως αποζημίωση 30.000 ευρώ, καθώς το δικαστήριο καθυστέρησε να εκδώσει την απόφαση του κατά 8 έτη, 6 μήνες και 18 ημέρες. Το ποσό αυτό το διεκδικούσε ως δίκαιη ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπέστη από την παραβίαση του δικαιώματος του σε ταχεία απονομή της Δικαιοσύνης.
