Η επιστροφή του πληθωρισμού
Πρώτη καταχώρηση: Παρασκευή, 9 Ιουνίου 2023, 01:39
Ξαφνικά ο πληθωρισμός επέστρεψε, αναγκάζοντας τους επενδυτές να ξυπνήσουν από ένα όνειρο που νόμιζαν ότι θα διαρκούσε πολύ περισσότερο. Στο εγγύς μέλλον, αυτή η αφύπνιση κινδυνεύει να οδηγήσει σε έκρηξη κερδοσκοπικών φούσκων. Οι φούσκες στα ακίνητα, το χρήμα και τα χρηματοοικονομικά, που δημιουργούνται από την κερδοσκοπία σε εμπορεύματα, μπορούν να εκραγούν όταν η άφθονη ρευστότητα εξαντληθεί δραστικά.
Μετά από μια μακρά περίοδο σταθερών τιμών, τα επιτόκια έπεσαν σχεδόν στο μηδέν ή ακόμη και κάτω από το μηδέν, γεγονός που ήταν μια σχετικά ικανοποιητική εξέλιξη- στις περισσότερες δυτικές χώρες είχε διαδοθεί η πεποίθηση ότι δεν υπήρχε όριο στο χρέος, τόσο για τους ιδιώτες όσο και για τα κράτη.
Η προοπτική να μπορεί κανείς να βασιστεί σε επιτόκιο χαμηλότερο από το ρυθμό ανάπτυξης για έναν μακροχρόνιο κύκλο μείωσε τη σημασία της αύξησης του χρέους. Όσοι είχαν συσσωρεύσει υψηλό επίπεδο χρέους δεν είδαν κανένα λόγο να μειώσουν το χρέος τους.
Η ποσοτική χαλάρωση που εγγυήθηκαν οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες χρησίμευσε μόνο για να επιβεβαιώσει ότι είχε αναδυθεί μια νέα οικονομική πολιτική που ήταν ικανή να διατηρήσει μια σταθερή ανάπτυξη, ξεπερνώντας παράλληλα τις αρχαίες οικονομικές θεωρίες, οι οποίες κρίθηκαν αποπληθωριστικές και συντηρητικές.
Με αυτόν τον τρόπο, οι οικονομολόγοι πίστευαν ότι οι παραδοσιακές κυκλικές πολιτικές θα μπορούσαν να αναλάβουν το ρόλο των διαρθρωτικών πολιτικών. Ο φιλελεύθερος κεϋνσιανισμός έχει οδηγήσει πολλούς οικονομολόγους να εστιάζουν την προσοχή τους στις βραχυπρόθεσμες συνέπειες, υποτιμώντας παράλληλα τη σημασία των αιτιών των διαδικασιών.
Ξαφνικά ο πληθωρισμός επέστρεψε, αναγκάζοντας τους επενδυτές να ξυπνήσουν από ένα όνειρο που νόμιζαν ότι θα διαρκούσε πολύ περισσότερο. Η αύξηση του χρέους οδηγεί σε αύξηση της οικονομικής ευπάθειας. Κανένα κράτος δεν μπορεί να αυξάνει απεριόριστα την κυκλοφορία του χρήματος χωρίς να σέβεται τα διαρθρωτικά όρια της δημιουργίας χρήματος- οι επιχειρήσεις πρέπει να σέβονται μια ισορροπημένη σχέση μεταξύ χρέους και κεφαλαίου κινδύνου. Ο πληθωρισμός δημιουργεί ανισότητα μεταξύ των πολιτών που έχουν διαφορετική ικανότητα να προστατεύουν την αγοραστική τους δύναμη- οι διαφορές μεταξύ αυτών των ικανοτήτων αυτοπροστασίας που διακρίνουν τους ελεύθερους επαγγελματίες και τους συνταξιούχους, για να αναφέρουμε δύο βαθιά διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει εξτρεμιστικές αντιδράσεις και τουλάχιστον να επιφέρει την αναζωπύρωση της τρομοκρατίας που θεωρήθηκε ότι είχε εξαλειφθεί.
Ο πληθωρισμός που έχει αυξηθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και, σε μικρότερο βαθμό, στην Ευρώπη δημιουργεί ανισορροπίες στη διεθνή οικονομική τάξη, θέτοντας τις πιο ανεπτυγμένες χώρες σε αντιπαράθεση με τον υπόλοιπο κόσμο, και ενισχύει την ανισότητα μεταξύ των κρατών που αντιστοιχεί στις ανισότητες που δημιουργούνται στο εσωτερικό των κρατών μεταξύ των πολιτών που έχουν διαφορετική ικανότητα να προστατεύουν την αγοραστική τους δύναμη.
Ο πληθωρισμός δημιουργεί επίσης ανισότητες μεταξύ εταιρειών με διαφορετικές ικανότητες να προσαρμόζουν τις τιμές των πωλούμενων προϊόντων στον πληθωρισμό. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει αστάθεια στην αγορά και ειδικά προβλήματα μεταξύ των βιομηχανικών περιοχών όπου συγκεντρώνονται επιχειρήσεις με διαφορετικές ικανότητες να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις του πληθωρισμού. Ο κοινωνικός αντίκτυπος μπορεί να είναι σημαντικός, επιτείνοντας τις ανισότητες που δημιουργούνται σε ατομικό επίπεδο.
Οι προβλέψεις γίνονται πιο δύσκολες και η εμπιστοσύνη τόσο των παραγωγών και των καταναλωτών όσο και γενικότερα όλων των οικονομικών παραγόντων μειώνεται, με μακροπρόθεσμα αρνητικές επιπτώσεις.
Στο εγγύς μέλλον, αυτή η αφύπνιση κινδυνεύει να οδηγήσει σε έκρηξη κερδοσκοπικών φούσκων. Οι φούσκες στα ακίνητα, το χρήμα και τα χρηματοοικονομικά, που δημιουργούνται από την κερδοσκοπία σε εμπορεύματα, μπορούν να εκραγούν όταν η άφθονη ρευστότητα εξαντληθεί δραστικά.
Οι επιπτώσεις της έκρηξης των φούσκων που τροφοδοτούνται από την ψευδαίσθηση του άπειρου χρέους μπορούν να επιβραδυνθούν, αλλά όχι να εξαλειφθούν. Η πιθανότητα αυτό το σενάριο να οδηγήσει σε ύφεση είναι υπαρκτή. Τα πρώτα σημάδια δημιουργούν φόβους για αυτό το ενδεχόμενο.
Η κατανόηση αυτής της αλλαγής απαιτεί τον εντοπισμό των διαρθρωτικών αιτιών.
Αυτή η μετατόπιση, αν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να οδηγήσει σε πληθωρισμό που θα δώσει τη θέση του σε υπερπληθωρισμό, τροφοδοτώντας μια όλο και πιο ανεξέλεγκτη παγκόσμια διαταραχή.
Τα σημάδια που δείχνουν ότι μπορούμε να διακρίνουμε μια πιθανή σοβαρή κρίση στον ορίζοντα μπορούν να μας ωθήσουν να προβληματιστούμε και να κατανοήσουμε τα διαρθρωτικά αίτια που τροφοδοτούν την αταξία, όπως στην πραγματικότητα έχουμε καταγράψει παρόμοια σήματα με αφορμή την κρίση της νομισματικής τάξης που ιδρύθηκε στο Bretton Woods, το πρότυπο ανταλλαγής χρυσού. Αυτή η αναλογία έχει λόγο να είναι.
Η νομισματική κρίση που ξεκίνησε το 1968, η οποία κατέληξε στη μη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό, που αποφασίστηκε από τον πρόεδρο Νίξον, ακολουθήθηκε από:
– η πετρελαϊκή κρίση,
– την εξάπλωση της κερδοσκοπίας στις αγορές εμπορευμάτων,
– αντίθετες τάσεις στην ισοτιμία των συναλλαγματικών ισοτιμιών, ιδίως μεταξύ των ευρωπαϊκών νομισμάτων,
– τον κατακερματισμό της εμπορικής ολοκλήρωσης, κυρίως στην Ευρώπη, καθώς μια ολοκληρωμένη αγορά είναι δυνατή μόνο με την παρουσία σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών,
– η επιστροφή του προστατευτισμού.
Τα φαινόμενα αυτά είχαν διάφορες ταυτόχρονες αιτίες- το τέλος της τάξης που θεμελιώθηκε στο Bretton Woods μπορεί να θεωρηθεί ως η αφορμή.
Σήμερα τα σημάδια μιας πιθανής ολοένα και πιο σοβαρής κρίσης είναι ουσιαστικά τα ίδια, όπου οι νομισματικές πτυχές ενσωματώνονται με τις χρηματοπιστωτικές πτυχές.
Η νομισματική κρίση του 1968 αντιστοιχεί στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007, και το τέλος του κανόνα χρυσού αντιστοιχεί στις αυξανόμενες δυσκολίες των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων των ΗΠΑ να διαδραματίσουν τον ρόλο του άξονα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής τάξης.
Η πιο υπερχρεωμένη χώρα στον κόσμο είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες. Το νομοθετικό σώμα των ΗΠΑ έπρεπε να αυξήσει τη δυνατότητα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης να αυξάνει το συνταγματικά επιτρεπόμενο δημοσιονομικό έλλειμμα. Εάν δεν είχε εγκριθεί η υπέρβαση αυτού του ορίου, το φάσμα της χρεοκοπίας των ΗΠΑ θα είχε εξαπλωθεί. Ωστόσο, καμία άδεια που χορηγείται ως μέτρο έκτακτης ανάγκης δεν μπορεί να ενισχύσει τη διεθνή εμπιστοσύνη των ιδιωτικών οικονομικών και των χρηματοπιστωτικών αρχών. Ο κίνδυνος σε διεθνές επίπεδο είναι η αφερεγγυότητα των πιο υπερχρεωμένων οικονομικών φορέων, είτε πρόκειται για κράτη είτε για ιδιώτες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ιταλία είναι η δεύτερη πιο υπερχρεωμένη χώρα, μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες: οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις μπορούν να προκαλέσουν μετάδοση, αυξάνοντας την αταξία.
Η πεποίθηση ότι ο δανεισμός θα μπορούσε να επεκταθεί τροφοδοτήθηκε, στις Ηνωμένες Πολιτείες, από τους μηχανισμούς που εξασφάλιζαν τη διεθνή απορρόφηση των τίτλων του αμερικανικού Δημοσίου.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπόρεσαν να αυξήσουν την έκδοση κρατικών ομολόγων, καθώς αυτά τοποθετήθηκαν σε μεγάλο βαθμό σε χώρες που χρησιμοποιούσαν το δολάριο ως αποθεματικό νόμισμα και νόμισμα πληρωμών- τα περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια επενδύθηκαν από τις χώρες αυτές σε δημόσιο χρέος των ΗΠΑ για να λάβουν αποζημίωση χωρίς να εγκαταλείψουν τη ρευστότητα των περιουσιακών τους στοιχείων.
Η χρήση του δολαρίου ως αποθεματικό νόμισμα και νόμισμα πληρωμών έχει μειωθεί, ενώ το χρέος των ΗΠΑ έχει αυξηθεί. Η ανισορροπία μειώθηκε προσωρινά ως άμεσο αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης σύγκρουσης- οι συγκρούσεις ενισχύουν πάντα το κύριο νόμισμα, το οποίο αποκτά τα χαρακτηριστικά ενός ασφαλούς καταφυγίου.
Το κρίσιμο πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η οικοδόμηση μιας νέας παγκόσμιας τάξης- στο πλαίσιο αυτό υπάρχουν διάφορα ζητήματα, πρώτα και κύρια μια νέα διεθνής νομισματική και χρηματοπιστωτική τάξη, ο καθορισμός κανόνων που θα υποστηρίζονται από την ευρύτερη δυνατή διεθνή συναίνεση και η αποκατάσταση των διεθνών θεσμών.
Ένα επεισόδιο είναι διαφωτιστικό. Τα Ηνωμένα Έθνη ψήφισαν πρόταση σχετικά με τη σύγκρουση στην Ουκρανία, υποστηρίζοντας τους λόγους του δυτικού μετώπου. Η πρόταση εγκρίθηκε από περίπου 150 χώρες και απορρίφθηκε από 50, μια συντριπτική πλειοψηφία. Λίγοι έχουν παρατηρήσει ότι αυτή η μειονότητα αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού και αποτελείται από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες χώρες. Πολλές χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, παρά το γεγονός ότι έχουν σταθερούς και παραδοσιακούς δεσμούς με τη Δύση, αρνήθηκαν να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους και να επιβάλουν κυρώσεις στη Ρωσία. Είναι προφανώς η εκδήλωση βαθιάς διαφωνίας: οι χώρες αυτές δεν αναγνωρίζουν τη δυτική ηγεσία της σημερινής παγκόσμιας τάξης πραγμάτων.
Επομένως, οι κανόνες του ΟΗΕ είναι παρωχημένοι. Το ίδιο ισχύει, τηρουμένων των αναλογιών, και για άλλους διεθνείς οργανισμούς.
Μια νέα παγκόσμια τάξη είναι στην ημερήσια διάταξη. Όπως έχει σημειωθεί, η παγκόσμια τάξη πραγμάτων μετά την πτώση της ΕΣΣΔ έχει οριστεί από πολλούς αναλυτές ως μονοπολική. Οι ΗΠΑ έχουν αποφασίσει να μπορούν να επιβάλλουν ένα συγκεκριμένο πολιτικό και οικονομικό μοντέλο, ενώ παράλληλα καταφεύγουν σε στρατιωτική βία.
Μια παγκόσμια τάξη μπορεί όμως να ριζώσει μόνο αν υποστηρίζεται από μια παγκόσμια συναίνεση και αποτελεί μέρος ενός μακροπρόθεσμου σχεδίου. Αυτή είναι η ρεαλιστική προϋπόθεση για την επιβεβαίωση μιας νέας πολυπολικής παγκόσμιας τάξης.
Πρέπει να αποφύγουμε το λάθος να σκεφτούμε ένα μοντέλο παγκόσμιας τάξης που θα βασίζεται στις προτάσεις μιας και μόνο χώρας. Αν προκύψει μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων, αυτό μπορεί να είναι μόνο το αποτέλεσμα μιας κοινής επιλογής όλων των παγκόσμιων παικτών ή τουλάχιστον των κυριότερων. Αυτή είναι η προϋπόθεση για την εγκαθίδρυση μιας σταθερής νομισματικής-χρηματοπιστωτικής τάξης. Σήμερα, αντιμέτωπη με την επιδεινούμενη χρηματοπιστωτική κρίση, η απάντηση μπορεί να είναι μόνο μια χρηματοπιστωτική τάξη που θα εδράζεται σε ορισμένους κοινούς κανόνες, με στόχο να επιτρέψει τη χρηματοδότηση της ισόρροπης ανάπτυξης και των πράσινων επενδύσεων. Οι διεθνείς θεσμοί θα πρέπει να επικαιροποιηθούν ώστε να ανταποκρίνονται σε αυτή την πολυπολική παγκόσμια τάξη.
